Historia

POłtarz główny (1908r.) wykonany na wzór dawnego z 1626 r. z obrazem ''Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny'', mal. przez Aleksandra Mroczkowskiego (1850-1927). Obok stoją figury świętych Piotra i Pawła. W górnej części obraz przedstawia Trójcę Świętą, obok figury świętych Stanisława i Wojciecha. Na szczycie ołtarza stoi figura św. Michała.oczątki Skalbmierza osnute są mrokami dziejów. Legenda głosi, że osada i miejscowy kościół powstały z fundacji palatyna Bolesława Krzywoustego - Skarbimira z rodu Awdańców, rycerza żyjącego na przełomie XI i XII w. Po oślepieniu i wygnaniu Skarbimira z kraju, Skalbmierz stał się własnością biskupów krakowskich. Najstarszy źródłowy przekaz o Skalbmierzu pochodzi z Ołtarz boczny wczesnobarokowy z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego na tle płaskorzeźby z widokiem Jerozolimy.1217 roku. Istniała tu wtedy osada miejska, przez którą przebiegał prastary szlak handlowy, wiodący z ziem niemieckich przez Wrocław, Kraków i dalej, do Sandomierza i na Ruś. Istotny wpływ na życie mieszkańców osady wywierał miejscowy kościół kolegiacki, którego znaczenie w epoce średniowiecza porównywane jest Katedrą Wawelską i kolegiatami w Wiślicy i Sandomierzu. W 1234 r. w okresie wojny domowej, Skalbmierz został zajęty przez księcia Konrada Mazowieckiego, który dokonał inkastelacji kościoła, przystosowując go do funkcji obronnych. W 1241 r. Skalbmierz i okolice zostały spustoszone przez Tatarów. 20 lutego 1342 r. na zamku w Krakowie król Kazimierz Wielki wydał dokument lokacyjny miasta Skalbmierza na prawie średzkim.
Ołtarz Matki Boskiej Od tamtego czasu (z przerwą 1869-1927) miastem rządzi samorząd, na czele którego stoi wybrana Rada Miejska, Zarząd oraz Burmistrz.
W przykolegiackiej szkole (zał. 1309 r.) o statusie studium przygotowawczego do studiów uniwersyteckich kształcili się m.in. Stanisław ze Skalbmierza, pierszy rektor odnowionej Akademii Krakowskiej i ''ojciec literatury polskiej'' - Mikołaj Rej.
Najświetniejszy okres przeżywał Skalbmierz w XV i XVI w. Zaliczano go wówczas do miast II kategorii (w Małopolsce miastem I kategorii był tylko stołeczny Kraków).
Portret rektora Stanisława Skalbmierczyka, pędzla ks. Tadeusza Szota, proboszcza w Skalbmierzu
Epitafium Stanisława Skalbmierczyka, pierwszego rektora odnowionej Akademii Krakowskiej. Pochodzi z 1900r., wykonane przez Piusa Welońskiego na zamówienie miejscowego proboszcza ks. Teodora Czerwińskiego.
Postawą rozwoju Skalbmierza był handel, miasto było otwarte gdyż nie posiadało murów miejskich. Handlowano bydłem, końmi, trzodą chlewną; przedmiotem handlu było też zboże, chmiel i drób, a także importowana z podkrakowskich żup sól. Skalbmierz był szeroko znany z wyrobów wędliniarskich, a w pewnym okresie w tutejsze wyroby zaopatrywano stół królewski. Kupcy zrzeszeni byli w gildii.

Obraz pędzla jakuba Jordaensa (1593-1678) ze szkoły flamandzkiej - ''Pokłon Trzech Króli''.

Epitafium Jana Krzeckiego z Rosiejowa, sekretarza królewskiego (zm. 1599r.), ufundowane przez jego żonę Annę z Chłapowskich. W szczycie herb Jelita.   
   Barokowa ambona z pierwszej poł. XVIII w.

Stalle wczesnobarokowe z połowy XVII w. (1638 r. ?), fragmentarycznie uzupełniane, z rzeźbioną dekoracją małżowinową i owocowo-roślinną. W zapleckach stali obrazy Chrystusa Salvatora, Matki Boskiej i sceny z dziejów św. Jana Chrzciciela.
Świetnie prosperowali rzemieślnicy, zrzeszeni w cechach. W XVI w. w mieście pracowało 23 piwowarów, 12 szewców, 10 płócienników, 7 rzeźników, 6 kuśnierzy, 5 krawców, 5 kowali, 4 bednarzy, 4 piekarzy, 3 czapników, powroźnicy, cyrulicy, kołodzieje, stolarze, rymarze, siodlarze, ślusarze i złotnicy.
Rozwój miasta został zahamowany w XVII stuleciu. Najpierw pożary, potem epidemia dżumy, a wreszcie ''potop'' szwedzki i najazdy Węgrów i Kozaków doszczętnie zniszczyły wielowiekowy dorobek mieszkańców Skalbmierza. Pewne ożywienie gospodarcze miasta zanotowano dopiero w II połowie XVIII w. W latach 1810-1867 Skalbmierz był siedzibą władz powiatowych w departamencie krakowskim, potem w województwie krakowskim z siedzibą w Kielcach, a wreszcie w gubernii radomskiej.

Krucyfiks z rzeźbami św. Rozalii i św. Rocha na figurze wystawionej przez mieszczan skalbmierskich w podzięce za ocalenie miasta przed epidemią cholery (1849 r.).
Wg tradycji jeden z dzwonów był odlewany z armat zdobytych przez wojska polskie podczas odsieczy wiedeńskiej w 1683 r.


Tablica ku czci Marii Skłodowskiej-Curie. W karnawale 1884 r. w Skalbmierzu przebywała uczennica gimnazjum warszawskiego - Maria Skłodowska, przyszła uczona, noblistka.Na przełomie XIX i XX stulecia w mieście pracował jako notariusz Zdzisław Skłodowski, postać nietuzinkowa, animator kultury i działacz niepodległościowy. W Skalbmierzu m.in. dokonał jednego z lepszych tłumaczeń literackich ''Hamleta'' Williama Szekspira. W 1884 roku gościł u siebie swą bratanicę, przyszłą noblistkę - Marię Skłodowską.
Okres powolnego rozwoju miasta w latach międzywojennych przerwała agresja niemiecka. W nocy z 6 na 7 IX 1939r. Skalbmierz był świadkiem krwawego boju 2. pułku strzelców podhalańskich z niemieckim zagonem pancernym. Najwcześniejsze przedsięwzięcia konspiracyjne na Ponidziu miały miejsce w Skalbmierzu na jesieni 1939r. 5 sierpnia 1944r. regularne wojska niemiecko-ukraińskie dokonały pacyfikacji miasta. Do walki w obronie miasta stanęły oddziały Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. We wspólnej akcji z czołgami sowieckimi partyzanci wyparli najeźdźców z granic miasta. Na skwerze przy ul. Reja stoi pomnik dłuta Jerzego Bandury, upamiętniający śmierć 106 zamordowanych mieszkańców miasta i sąsiednich wiosek oraz poległych partyzantów Armii Krajowej.

Pomnik Niepodległości Polski 1918 r.
Pomnik Martyrologii Mieszkańców Skalbmierza 5 VIII 1944 r. wzniesiony wysiłkiem społeczeństwa w 1946 r. Autorem pomnika był krakowski rzeźbiarz Jerzy Bandura, który w 1960r., zaprojektował monument na polu bitwy pod Grunwaldem.
Kwatera żołnierska na cmentarzu parafialnym. Tu spoczywa kilka pokoleń żołnierzy walczących o Niepodległość - uczestnicy powstań narodowych, wojen światowych, Września 1939r., oraz partyzanci Armii Krajowej, polegli w czasie bitwy o Skalbmierz w dn 5.08.1944r.

Tekst:
Stanisław M. Przybyszewski
Stanisław Wołowski
Fotografie:
Krzysztof Kądziela
Stanisław M. Przybyszewski


Czy wiesz, że...

Od IX do poł. XV wieku Skalbmierz (podobnie jak pobliskie Działoszyce i ówczesna wieś Kazimierza Wielka) należał do kasztelanii brzeskiej (gród Brzesk ob. Stare Brzesko przysiółek wsi Hebdów k. Nowego Brzeska), a od II poł. XV wieku do 1795 roku do powiatu proszowskiego (proszowickiego).

Włodzimierz Chorązki
w.chorazki@pp.com.pl
red. naczelny Katalogu Mediów Polskich 2001


Page designed by
Karol Kwiatek
karol@w.pl